MUĞAYYEBÂT-I HAMSE(BEŞ BİLİNMEYEN ŞEY)
Beş bilinmeyen gayba ait şey anlamında Kur`anî bir tabir. Bunlar, Lokman sûresinin otuzdördüncü âyetinde geçen ve ilmini Allah`ın kendi zatında sakladığı gayb anahtarlarıdır. Hz. Peygamber (s.a.s), Ibn Ömer`den rivâyet edilen bir hadiste:
"Gaybın anahtarları beştir" buyurarak Lokman sûresinin, "Kıyamet saatinin bilgisi şüphesiz ki Allah`ın katındadır. Yağmuru O yağdırır. Rahimlerde olanı O bilir. Hiç kimse yarın ne kazanacağını bilmez ve hiç kimse hangi yerde öleceğini bilmez. Şüphesiz Allah her şeyi bilir ve herşeyden haberdardır" mealindeki otuz dördüncü âyetini okumuştur (M.Ali Nâsıf, et-Tâc, Buharî`den naklen, IV, 282).
Bu beş şeyi Allah`tan başkası bilmez, Ancak Allah bunlardan birine veya bir kaçına ait bilgiyi dilediğine verebilir. Bu verilen bilgi de, yine Allah`ın bilgisi yanında sınırlıdır.
Bu beş şeyi Allah`tan başkası hem küllî, hem cüzî olarak, kapsamlı, geniş ve ayrıntılı olarak bilmez (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur`ân Dili, VI, 3853).
"Tefsircilerden bazıları, Allah Teâlâ bu âyet ile beş şeyi bilmeyi başkasından nefyetti, diyorlar. Gerçi öyle ama kastedilen o değildir. Çünkü Allah Teâlâ mesela Tufan zamanında bir kum yığınındaki bir zerreyi ve rüzgârın onu doğudan batıya kaç kere götürüp getirdığını ve nerede bulunduğunu bilir. Bunu başkası bilmez (yâni yaradılanlar tarafından bilinmeyen daha pek çok şey vardır). Şu halde burada önemli olan, meselâ, "Kıyamet günü ne zamandır?" diye sorulduğunda verilecek cevap şudur: "Onu, Allah`tan başkası bilmez. Ancak o gün muhakkak olacaktır" (Fahrüddin er-Razî, Mefatihü`l-Gayb, 1289, VI, 749).
Allah bildirmediği takdirde bu bilinmeyenleri ne bir rasûl, ne bir nebî, ne de mukarrab melekler bilemezler.
"Gaybın anahtarları O`nun yanındadır. Onları O`ndan başkası bilmez" (el-En`ân, 6/59).
"Allah sizi gayba vakıf kılacak değildir. Fakat Allah, elçilerinden dilediğini seçer (onu gayba muttalî kılar)" (Alu Imrân, 3/179).
"O, gaybı bilendir. Kendi görünmez bilgisini kimseye göstermez. Ancak razı olduğu elçilere gösterir" (el-Cin, 72/26).
Cibril hadisinde Hz. Peygamber (s.a.s)`e:
"Ey Allah`ın Rasûlü kıyamet ne zamandır?" diye sorulan soruya:
"Bu konuda sorulan kişi sorandan daha bilgili değildir. Fakat sana onun şartlarından (alametlerinden) haber vereceğim: Cariye, efendisini doğurduğu zaman bu onun alametlerindendir. Yalınayak baldırı çıplakların insanlara reis oldukları zaman da bu onun alametlerindendir. Beş şey vardır ki, onları ancak Allah bilir. Kıyamet saatinin bilgisi şüphesiz ki Allahın katındadır. Yağmuru O yağdırır, rahimlerde olanı O bilir. Hiç kimse yarın ne kazanacağını bilmez" cevabını vermiştir (Buharî, Iman, 18).
Imam Maverdî ve Kuşeyrî`nin bildirdiğine göre yukarıda geçen âyetin inişi hakkında da şu hadis rivâyet edilir:
Varis b. Amr adında bir adam Hz. Peygamber`e gelerek: "Karım gebedir ne doğuracağını bana haber ver. Ülkemizde kuraklık var yağmurun ne zaman yağacağını bana haber ver. Ne zaman doğduğumu biliyorum, ne zaman öleceğimi bana haber ver. Bu gün ne yaptığımı biliyorum, yarın ne yapacağımı bana haber ver. Kıyametin ne zaman kopacağını da bana bildir" Bunun üzerine yukarıdaki âyet inmiştir (Kurtubî, el-Camî li Ahkâmil-Kur`ân, XIV, 83).
Allah Teâlâ kıyamet gününü bir gayb olarak bırakmış ve kendisinden başka kimseye onun zamanını bildirmemiştir. "Kıyametin bilgisi Allah`a havele edilir" (el-Fussilet, 41/47).
"Sana, gelip çatması ne zaman, diye kıyamet saatini soruyorlar. Onun saatini söylemek nerede, sen nerede? Onun gerçek bilgisi Rabbine aittir" (en-Nâziât, 79/41,44).
Kıyametin ne zaman kopacağını bildirmemesinin hikmetine gelince, bu suretle insanlar daimî bir uyanıklık ve bekleyiş hali içinde bulunmayacaklar, hazırlıklı olarak bekleyeceklerdir. Bu ruh haline sahip olmayanlar ise, gaflet halinde iken ansızın yakalanacaklar ve hazırlık yapmaya fırsat bulamayacaklardır.
Yağmurun ne zaman yağacağını da Cenab-ı Hak bilir ve onu dilediği zaman indirir. Insanlar, tecrübeler ve aletler vasıtasıyla onun yağacağı zamanı yaklaşık olarak bilebilirler, ama yağmur sebepleri yaratacak güce hiç bir zaman mâlik olamazlar. Âyet-i Kerîme Allah`ın yağmuru indirdiğini belirtmekte, kâinattaki sebepleri O`nun meydana getirerek tanzim ettiğini bildirmektedir. Bu durumda yağmurun Allah`a tahsisi kudret bakımındandır.
Rahimlerde bulunanın bilgisi de yalnızca Allah`a ait bilgilerdendir. Rahimlerde bulunanı, hele gebelik süresinin ortasına kadar kesin olarak sadece Allah bilir. Çünkü o sürede rahimlerin taşıdığı varlığın hacmi veya cismi bulunmaz. Taşınan varlığın erkek mi, dişi mi, beyaz derili mi, siyah derili mi, tam mı, noksan mı, olduğu bilinmez. Bu yüzden de Allah`tan başka kimse onu bilemez (Seyyid Kutub, Fi Zilali`l-Kur`ân, (Terç. O. Saraç, IH. Şengüle, B. Karlığa)XI, 493, 494; (Ibn Kesîr Hadislerle Kur`an-ı Kerîm Tefsiri, (Haz, B.Karlığa, B.Çetiner), XII, 6429).
Bulut, rüzgâr, barometre gibi bazı alet ve işaretlerden yağmura, ceninin bazı durumlarından ve hareketlerinden erkek veya dişi olduğuna karar vermek tarzında olan zannî istidlaller, bu konulardaki bilgilerin Allah`a ait oluşu gerçeğine aykırı değildir. Çünkü zan ilim değildir. Ilim, şüphesiz olandır (H. Yazır, Hak Dini Kur`ân Dili, VI, 3854).
Kimse yarın ne kazanacağını, bilmez. Iyilik mi, kötülük mü; fayda mı, zarar mı; zorluk mu, kolaylık mı; sağlık mı, hastalık mı geleceğini; itaat mi, isyan mı edeceğini bilmez. Buradaki kazanç sözü malı hususlardan çok genıştır. Insanın o gün elde edeceği şeylerin hepsini içine alır. Bunun için Cenab-ı Hak şöyle buyurur:
"Hiç bir şey için, bunu yarın yapacağım, deme. Ancak, Allah dilerse yapacağım, de" (el-Kehf, 18/23).
Aynı şekilde, hiç bir nefis nerede öleceğini bilmez. Yani insan öleceği yerin denizde mi, karada mı, bir ovada veya dağda mı olacağını bilmez. Bir Hadis-i şerifte;
"Allah Teâla bir kulun canını bir yerde almayı murat ettiği zaman, onun için orada da bir ihtiyaç yaratır" buyurulur.
Işte bu da insan gözünûn ve kulağının erişemediği kapalılığın gerisinde kalan ve Allah`ın, bilgisini kendi zatı için ayırdığı hususlardandır.
Işte beş bilinmeyen-muğayebât-ı hamse- bunlardır. Bunlardan bir kısmının bilgisini Cenab-ı Hak, Peygamberler ve mukarrab melekler gibi varlıklardan dilediğine sınırlı olarak verebilir. Bazılarının bu şekilde bilmesi, bunların Allah`a mahsus bilgiler olmasına aykırı değildir. Çünkü Allah`a mahsus olan ilim gaybte iken her birinin hallerine, en ince noktasına kadar ilmi tam ve kâmildir: Meleklerin ve bazı özel şahısların muttali olabileceği ilim ise, az çok delilleri gerçekleşmiş, bir yönden noksan bir ilimdir (Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., s.3854; Kurtubî, el-Camî, XIV, 83, Ismail HakkıBursevî, Ruhü`l-Beyan, VII, 102, 105).