Oruç çeşitleri, farz, vacip ve nafile oruçlar hangileridir?

Tutulan oruçları dini hüküm ve değeri bakımından farz, vacip ve nafile oruçlar olmak üzere üç ayrılabiliriz.

a. Farz Oruçlar

Ramazan Orucu: Ramazan ayında oruç tutmak farzdır. Peygamberimiz, “Hilali (ramazan hilalini) görünce oruca başlayın; onu tekrar (şevval hilalini) görünce bayram yapın. Eğer hava kapalı ise içinde bulunduğunuz ayı otuz güne tamamlayın” (Buhârî, Savm, 11.) buyurarak bu orucun ne zaman tutulacağını açıklamıştır.

Ramazan Orucunun Kaza veya Kefareti: Vaktinde tutulamayan ya da bir özürden dolayı bozulan Ramazan orucunun kazasını ve özürsüz olarak bozulan Ramazan orucunun kefaretini tutmak gerekir.

b. Vacip Oruçlar

Adak orucu: Adak orucu, bir kimsenin Allah rızası için tutmayı adadığı oruçtur. Bu oruç iki türlüdür:

1. Bir şarta bağlı olarak adanan oruç: Mesela; “Falan işim olursa Allah rızası için üç gün oruç tutacağım.” diyen kimsenin şart gerçekleştiğinde adadığı orucu tutması gerekir. İmsak vaktine kadar bu oruca niyet edilmesi gerekir.

2. Bir şarta bağlı olmaksızın adanan oruç: Eğer tutulacağı gün belirtilmişse o günde, gün belirtilmemişse istenilen bir zamanda tutulması vacip olur. Bu oruca kuşluk vaktine kadar niyet edilebilir.

• Yemin kefareti orucu: Yeminini bozan kimse kefaret olarak; bir köle âzat etmekle veya on fakiri sabahlı akşamlı doyurmakla ya da on fakiri giydirmekle yükümlüdür. Eğer bunlara gücü yetmezse üç gün oruç tutması gerekir. Bu oruç için imsak vaktine kadar niyet edilmesi gerekir.

Hanefi ve Hanbeliler’e göre bu üç gün orucun arka arkaya tutulması şarttır. Şâfiîlere göre ise bu orucun peşpeşe tutulması gerekmez.

Nafile orucun kazası: Hanefi ve Mâliki mezhebine göre tutulmaya başladıktan sonra herhangi bir sebeple bozulan nafile bir orucun kazası vaciptir. Şâfii ve Hanbeli mezhebine göre vacip değildir. Bu oruçlar için imsak vaktine kadar niyet edilebilir.

c. Nafile Oruçlar

Farz ve vacip olan oruçların dışında tutulan oruçlara nafile oruç denir. Nafile oruçların sünnet, müstehap, mendup veya tatavvu olarak adlandırıldıkları da olur. Nafile oruç, mübah olan tüm günlerde tutulabilir. Ancak bazı günlerde oruç tutmak daha faziletli görülerek bugünlerde oruç tutmak sünnet veya mendup kabul edilmiştir.

Peygamberimiz belli günlerde nafile oruç tutmuş ve ümmetini de nafile oruç tutmaya teşvik etmiştir. Nafile oruçlarda kuşluk vaktine kadar niyet edilebilir. Günü belli olan nafile oruçlar şunlardır:

• Her hafta pazartesi ve perşembe günleri oruç tutmak,

• Ayda üç gün, özellikle kamerî ayların 13, 14 ve 15. günleri oruç tutmak,

• Muharrem ayında özellikle aşure günü ve civarında oruç tutmak,

• Recep ve Şaban ayının bir kısmında oruç tutmak,

• Zilhicce ayının ilk günlerinde ve (hacda olmayanlar için) özellikle Arefe gününde oruç tutmak,

• Davud'un (a.s.) tuttuğu gibi bir gün tutup bir gün tutmamak (Savm-ı Davud).

Kaza borcu olan kişi, nafile bir orucu tutmak yerine, önceliği kaza borcuna vermelidir. Günü belli olan ve burada zikredilen nafile oruçlar, kaza borcu olsa bile Hanefi mezhebine göre tutulabilir. Şâfii mezhebine göre ise zimmetinde Ramazan orucunun kazası bulunan kişinin kaza orucunu tutmadan nafile oruç tutması mekruh görülmüştür.

Mekruh Oruçlar

Tutulması herhangi bir sebepten dolayı mekruh kabul edilen oruçlar vardır. Bunlar ikiye ayrılır:

Tahrimen Mekruh Oruçlar

Müslümanların sevinçlerini paylaştıkları bayram günlerinde oruç tutmak harama yakın mekruhtur.

Bu oruçlar iki vakitte söz konusu olur;

a. Ramazan Bayramının birinci gününde,

b. Kurban Bayramının dört gününde.

Ebû Ubeyd (r.a.) şunları demiştir: Hz. Ömer (r.a.) ile birlikte bayram namazı kıldım. Hutbeden önce namaz kıldırdı. Sonra kalkıp hutbede şöyle hitap etti:

“Şüphesiz Resulullah (s.a.v.) bu bayram günlerinde oruç tutmayı nehyetti. Çünkü Kurban Bayramı günü kurbanlarınızın etinden yiyeceğiniz gündür. Ramazan Bayramı ise oruçlarınıza son verdiğiniz gündür.” (Buhârî, Savm, 66; Müslim, Sıyâm, 138)

Tenzihen Mekruh Oruçlar

a. Visal orucu tutmak. Yani; akşam iftar etmeksizin iki gün üst üste oruç tutmak.

b. Savm-ı dehr tutmak. Yani; oruca hiç ara vermeden bütün sene gündüzleri oruç tutmak.

c. Sadece aşure günü oruç tutmak.

d. Şaban ayının son günlerinde özellikle Şaban ayının son günü olan şek günü (yevm-i şek) oruç tutmak.

e. Hac yapmakta olan hacıların Terviye ve Arefe Günü (Zilhicce ayının 8. ve 9. günü) oruç tutması.

f. Cuma günü tek gün oruç tutmak.