Orucun temel unsuru, yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durmak, nefsi bunlardan mahrum bırakmak olduğu için, oruçlu iken bunlar ve bu anlama gelecek davranışlar orucu bozar. Yemek ve içmek, yenilip içilmesi mûtat olan her şeyi kapsamı içine alır. Sigara, nargile gibi keyif veren tütün kökenli dumanlı maddeler ile uyuşturucular ve tiryakilik gereği alınan tüm maddeler oruç yasakları kapsamına girer (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, III, 386-387).
Her ne sebeple olursa olsun, ağızdan alınan ilaçlar da aynı hükme tabidir.
Orucu bozan hem kaza hem kefaret gerektiren haller nelerdir?
Oruç tutmakla yükümlü kimse, vaktinde niyetlenerek tutmakta olduğu bir Ramazan orucunu özürsüz olarak kasten bozarsa kefaret ve bozulan her gün için de kaza orucu gerekir. (105 bk. Buhârî, Savm, 30; Müslim, Sıyâm, 81) Kefaret sadece Ramazan ayında bozulan orucun cezasıdır. Ramazan orucunun kazasını yapan kişi, orucunu bozarsa kefaret gerekmez sadece günü gününe kaza eder. Ramazan orucunu bozan ve kefaret gerektiren durumlar şunlardır:
- • Ramazan ayında oruçluyken kasıtlı olarak yenilip içilebilecek bir şeyi yemek veya içmek.
- • Ramazan’da oruçluyken cinsel ilişkide bulunmak.
Kefaret; Ramazan ayında bozulan oruç için Ramazan orucunun hürmetini ihlal etmenin cezasıdır. Ramazan ayı dışında her hangi bir zamanda bozulan oruç için kefaret söz konusu olmaz.
Orucu özürsüz olarak bozmanın cezası olan kefaret, bir köle azat etmektir. Ancak günümüzde köle ve cariye bulunmadığından, kefaret olarak iki ay peş peşe oruç tutulmalı ve bozulan orucun kazası yapılmalıdır. Bu mümkün olmadığı takdirde, 60 fakiri sabahlı akşamlı bir gün veya bir fakiri 60 gün doyurmak gerekir. Bu yemeğin parasını bir fakire vermek de mümkündür.
Kefaret orucu; oruç tutmanın mekruh olduğu günler dışındaya engel olmayan bir vakitte, iki hicri ay veya altmış gün peşpeşe tutulur.
Ashab-ı kiramdan Ebû Hureyre’nin (r.a.) şu rivayeti kefaret orucuna delil teşkil etmektedir:
“Adamın biri Resulullah’a (s.a.v.) gelerek dedi ki:
- Ey Allah’ın Resulü mahvoldum!
- Seni mahveden nedir?
- Ramazanda oruçlu olduğum hâlde sabredemedim bilerek orucumu bozdum.
- Bir köle azat edebilir misin?
- Hayır.
- Peşpeşe iki ay oruç tutabilir misin?
- Hayır.
- Altmış yoksulu doyurabilir misin?
- Hayır.
Peygamberimiz bir süre bekledi. Bu sırada Peygamberimize içi hurma dolu bir sepet getirildi. Peygamberimiz "az önce soru soran nerede?" dedi. Adam "buradayım" dedi. "Bunu al ve sadaka olarak dağıt" diye buyurdu. Adam;
-Bizden daha yoksul birine mi vereceğim? Allah’a yemin ederim ki, bir uçtan bir uca Medine’de ailesi benden daha fakir bir kişi yoktur. Adamın böyle demesi üzerine Resulullah (s.a.v.) ön dişleri görününceye kadar güldü ve sonra şöyle buyurdu:
- Bunları al, ailene yedir.” (bk. Buhârî, Savm, 30; Müslim, Sıyâm, 81)
Orucu bozan yalnız kaza gerektiren haller nelerdir?
- • Ramazan dışında bir orucu kasıtlı olarak veya bir özür sebebiyle bozmak. (Nafile bile olsa başlanmış bir ibadeti kasıtlı olarak bozmak doğru değildir.)
- • Sigara dumanını içine bilerek çekmek.
- • Abdest alırken ağza ve burna verilen suyun hata ile yutulması.
- • Ağza giren kar, yağmur ya da dolu tanesinin hata ile yutulması.
- • Oruçluya gıda verici enjeksiyon, serum takılması ve kan verilmesi.
- • Su almaksızın deva veya gıda veren bir hapı yutmak.
- • Yolculuğa çıktıktan sonra orucunu bozmak.
- • Kendi isteği ile zorlayarak ağız dolusu kusmak.
- • Başkasının zorlaması ile orucu bozmak.
- • İmsak vakti geçtiği hâlde geçmediğini zannederek yiyip içmeye devam etmek.
- • İftar vakti gelmediği hâlde geldiğini zannederek orucunu açmak.
Bu şeylerden birini yapan kişinin orucu bozulur. Bununla birlikte orucu bozulan kimsenin akşama kadar oruçluymuş gibi devam etmesi müstehaptır.
Özürlü veya özürsüz olarak oruç tutamayanlar günü gününe kaza ederler. Oruca niyet etmeyerek Ramazan günü yiyip içen kişi daha sonra kaza orucu tutar.
Kaza orucunu bozmak, Ramazan orucunu bozmak gibi değildir. Ramazan orucunu kasten bozmak kefaret gerektirirken, kaza orucunu kasten bozmak ise yalnızca bir gün kazayı gerektirir.
Ramazan ayında ve oruç tutmanın mekruh olduğu günler dışında yılın her günü kaza orucu tutulabilir. Kaza orucu, ayrı ayrı günlerde tutulabileceği gibi peş peşe de tutulabilir.
Oruçluyken gündüz vakti hayız veya nifas olan kadının orucu bozulmuş olur. Hasta ve yolcu olarak oruç tutamayan kimselerin oruç tutanlara saygının bir gereği olarak Ramazan günü açıktan değil gizli olarak yemek yemeleri hoş bir davranıştır.
Ruhsata gerekçe olan hâl ortadan kalkınca tutulamayan oruçlar kaza edilir. İyileşmesi mümkün olmayacak şekilde hasta olmak, ya da aşırı yaşlı bulunmak gibi oruç tutmaya sürekli bir engelin bulunması hâlinde tutulamayan her oruç için bir fidye verilir. Bir oruç fidyesi bir fıtır sadakası miktarıdır. Bir fıtır sadakası ise, bir kimseyi orta hâllisi ile bir gün doyurabilecek yiyecek miktarı veya bunun parasal karşılığıdır.
Kaynak: Diyanet Fetva Kurulu